Σκέψεις πριν από το δημοψήφισμα

Η αφανής μεταβλητή

Ένας φίλος έγραψε ότι όσο δεν φτιάχνουμε κράτος, θα έχουμε μνημόνια. Ας μου επιτραπεί να διαφωνήσω. Δεν διαφωνώ, βέβαια, ότι πρέπει να φτιάξουμε κράτος. Διαφωνώ ότι το αναποτελεσματικό και πελατειακό κράτος είναι η κύρια αιτία των μνημονίων και ότι, όταν αυτό διορθωθεί, εκείνα θα αποσυρθούν. Μήπως και η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία υπέστησαν μνημόνια εξαιτίας ενός φαύλου κράτους; Παντού, λοιπόν, φαύλο κράτος και θεραπεία τα μνημόνια;

Νομίζω ότι κάτι άλλο συμβαίνει εδώ: υπάρχει αφανής μεταβλητή. Πολλές φορές παρατηρούμε σε φυσικά ή βιολογικά συστήματα δύο (ή περισσότερες) φανερές μεταβλητές να εμφανίζονται ή να μεταβάλλονται ταυτόχρονα. Η πρώτη μας αντίδραση είναι να υποθέσουμε ότι έχουν μεταξύ τους αιτιακή σχέση, ότι η μία γεννά ή επηρεάζει την άλλη. Αλλά δεν είναι πάντα έτσι. Συχνά υπάρχει μια αφανής μεταβλητή η οποία γεννά ή επηρεάζει τις άλλες δύο ταυτόχρονα. Για παράδειγμα, αν, κάθε φορά που η πίεση και η υγρασία της ατμόσφαιρας παίρνουν ορισμένες τιμές, κάποιος εμφανίζει ιγμορίτιδα και ταυτόχρονα πόνο στα γόνατα, αυτό δεν σημαίνει ότι η ιγμορίτιδα προκαλεί τον πόνο στα γόνατα ή ο πόνος στα γόνατα την ιγμορίτιδα. Οι ατμοσφαιρικές συνθήκες είναι η αφανής μεταβλητή, η αιτία και των δύο.

Θεωρώ ότι υπάρχει μία αφανής μεταβλητή στο ελληνικό πρόβλημα και στο ισπανικό, το πορτογαλικό, το ευρωπαϊκό και το παγκόσμιο. Είναι αφανής, διότι σκοπίμως συγκαλύπτεται, ώστε να δρα ανενόχλητη. Μεριμνά, επίσης, ώστε να ενοχοποιούνται για το πρόβλημα άλλες μεταβλητές – που μπορεί να επηρεάζονται από αυτή ή μπορεί να μην έχουν καμία σχέση μαζί της. Η αφανής μεταβλητή είναι η επικυριαρχία των χρηματαγορών. Το πρόβλημα δεν είναι το ελληνικό DNA ή το ισπανικό ή το πορτογαλικό – ή τουλάχιστον δεν είναι το βασικό πρόβλημα. Ούτε είναι το βασικό πρόβλημα οι διάφορες (αναπόφευκτες) παθογένειες που έχουν οι κρατικοί μηχανισμοί και οι κοινωνίες. Το βασικό πρόβλημα είναι η τραπεζοκρατία. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι στον πλανήτη έχει κυριαρχήσει το χρήμα. Έχει αποκτήσει τερατώδη δύναμη και ελέγχει τα πάντα. Κυβερνήσεις, ΜΜΕ, θεσμούς και λαούς. Ελέγχει, όμως, παρασκηνιακά. Επειδή δε σε κάθε πρόβλημα αναζητείται η αιτία, οι μαριονέτες του χρήματος, πολιτικοί και ΜΜΕ, ενοχοποιούν λαούς και τους στρέφουν τον έναν εναντίον του άλλου. Οι Έλληνες είναι τεμπέληδες, οι Γερμανοί φασίστες. Δεν σταματούν εκεί, σπέρνουν τη διχόνοια και σε μικρότερη κλίμακα, μέσα σε κάθε λαό. Φταίει η αριστερά, φταίει η δεξιά. Η οπαδοποίηση και ο φανατισμός είναι αποδοτικά εργαλεία αποπροσανατολισμού. Οι ποδοσφαιρικές ομάδες και τα κόμματα είναι οι κλασικοί διαιρέτες μιας κοινωνίας. Στρεφόμενοι ο ένας κατά του άλλου, ξεχνάμε ότι έχουμε κοινό πρόβλημα, κοινή μοίρα και κοινό αντίπαλο. Και ο αντίπαλος είναι ταξικός. Δεν είναι οι οπαδοί της άλλης ομάδας, δεν είναι οι ψηφοφόροι του άλλου κόμματος, δεν είναι οι πολίτες του άλλου έθνους. Ο αντίπαλος είναι η ελίτ του χρήματος και τα τσιράκια της. Όσο το μίσος μεταξύ λαών και μεταξύ αριστερών και δεξιών, μνημονιακών και αντιμνημονιακών, ευρωπαϊστών και ευρωσκεπτικιστών θεριεύει, τόσο πιο απρόσκοπτα και απαρατήρητα η ελίτ του χρήματος κάνει τη δουλειά της.

Τακτικά λάθη της κυβέρνησης

Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά ποιοι είναι οι στρατηγικοί στόχοι αυτής της κυβέρνησης (εκτός, βέβαια, από τα ίδια τα μέλη της – και ίσως όχι όλα). Συγκεκριμένα, έχει στρατηγικό στόχο την παραμονή στο ευρώ ή την έξοδο στη δραχμή; Για να κρίνουμε τις τακτικές κινήσεις που έκανε στο πεντάμηνο που πέρασε, είναι ανάγκη να τις εντάξουμε στο πλαίσιο ενός στρατηγικού στόχου. Καλοπροαίρετα, θα θεωρήσουμε ότι στρατηγικός της στόχος είναι ο ομολογημένος, κατ’ επανάληψη και μετ’ επιτάσεως, τόσο προεκλογικά όσο και μετεκλογικά: η παραμονή στο ευρώ. Σε αυτή την περίπτωση το ζητούμενο είναι, προφανώς, μια καλύτερη συμφωνία με τους δανειστές. Θα εξετάσουμε, λοιπόν, κριτικά τις τακτικές κινήσεις της κυβέρνησης προς αυτή την κατεύθυνση. Ας έχουμε υπόψη πως, όταν αποφασίζεις να δώσεις μια μάχη, πρέπει να έχεις σταθμίσει ότι το πιθανό κέρδος μιας νίκης αξίζει τις απώλειες στο πεδίο της μάχης καθώς και το τίμημα μιας ενδεχόμενης ήττας. Ακολούθως, επιλέγεις με προσοχή τον χρόνο στον οποίο θα διεξαχθεί η μάχη, το έδαφος, τους συμμάχους κλπ. Με βάση όλα αυτά, εντοπίζω στις κινήσεις της κυβέρνησης τα εξής τακτικά λάθη:

1. Βιάστηκε να πάρει την εξουσία. Αυτή η χρονιά έπρεπε να κυλήσει με την προηγούμενη κυβέρνηση. Αφού θα είχαμε περάσει τους σκοπέλους των πολλών δις των φετινών δόσεων, ο χρόνος θα ήταν πιο κατάλληλος για αλλαγή κυβέρνησης. Το 2016 το σύνολο των δόσεων προς τους δανειστές είναι πολύ χαμηλότερο. Εξάλλου, το φθινόπωρο θα γίνουν βουλευτικές εκλογές στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Πιθανή επικράτηση αντιμνημονιακών κυβερνήσεων σε αυτές τις χώρες θα σήμαινε συμμάχους στη μάχη που δίνει η κυβέρνηση κατά της λιτότητας. Τώρα, όχι μόνο δεν έχει συμμάχους, αλλά ενδέχεται και να σαμποτάρει τη μάχη κατά της λιτότητας σε ολόκληρη την Ευρώπη: οι άλλοι λαοί παρακολουθούν με δέος τα παθήματά μας και θα το σκεφτούν διπλά να ψηφίσουν κόμματα με παρόμοια ατζέντα. Ήδη οι Podemos αναγκάστηκαν να δηλώσουν απολογητικά ότι, αν ανέβουν στην εξουσία, δεν θα κάνουν κάτι που θα θέσει σε κίνδυνο την Ισπανία. Στην ουσία λένε ότι δεν θα κάνουν τα λάθη που έκανε ο ΣΥΡΙΖΑ.

2. Αποκήρυξε από την αρχή και μετά βδελυγμίας το μόνο διαπραγματευτικό όπλο που είχε: την έξοδο της χώρας από το κοινό νόμισμα. Δεν χρειάζεται να είσαι ο Σουν Τσου ή ο Κλαούζεβιτς, για να καταλάβεις αμέσως ότι αυτό είναι μέγα τακτικό λάθος. Η κυβέρνηση έμεινε μόνη κι ολόγυμνη απέναντι στα γερμανικά πάντσερ. Ως εκ τούτου περιορίστηκε να επικαλείται την καλοσύνη των ξένων και τις δημοκρατικές αξίες. Όμως αυτό δεν είναι διαπραγμάτευση – και δη με εγνωσμένα στυγνούς συνομιλητές – είναι πρόλογος σε φιλανθρωπική εσπερίδα.

3. Επέτρεψε να μεσολαβήσει, ανάμεσα στην εκλογή της και τη μάχη με τους δανειστές, ένα πεντάμηνο αγωνίας και αβεβαιότητας, κατά το οποίο η αγορά αποστεγνώθηκε, χιλιάδες επιχειρήσεις έκλεισαν, δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενοι έχασαν τη δουλειά τους, η οικονομία πισωγύρισε, τα ταμειακά διαθέσιμα εξανεμίστηκαν και οι αντοχές του κόσμου εξαντλήθηκαν. Στο πεντάμηνο αυτό η κυβέρνηση κέρδισε την ανάδυση του ελληνικού προβλήματος στο προσκήνιο της παγκόσμιας επικαιρότητας: το ελληνικό πρόβλημα αναλύθηκε όσο ποτέ άλλοτε, η αρθρογραφία έσπασε ρεκόρ, κυβερνήσεις και διεθνούς κύρους οικονομολόγοι πήραν θέση, ενώ ήρθαν στο φως και στοιχεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όπως η έκθεση του ΔΝΤ που συμπεραίνει ότι το ελληνικό χρέος δεν ήταν και δεν είναι βιώσιμο και πρέπει να κουρευτεί. Από την άλλη μεριά, έχασε πολιτικό κεφάλαιο, αξιοπιστία και το προνόμιο του αιφνιδιασμού. Τραυματισμένη, εκτεθειμένη, βαλλόμενη από παντού, χωρίς δυνατότητα ανεφοδιασμού και δίχως συμμάχους στην Ευρωζώνη, σαλπίζει επίθεση απέναντι σε έναν ακμαίο, διαβασμένο και πανίσχυρο αντίπαλο.

Το δίλημμα

Το ΝΑΙ στο δημοψήφισμα σημαίνει, πιθανώς, μια νέα κυβέρνηση και – ανεξαρτήτως κυβέρνησης – μια πιο σκληρή και ταπεινωτική συμφωνία, συνέχεια και ενδεχομένως επίταση της λιτότητας, λιγότερες ελπίδες για ρύθμιση του χρέους, λιγότερες ελπίδες για μια κανονική ζωή. Στο συμβολικό επίπεδο σημαίνει ότι ο ελληνικός λαός δεν είναι έτοιμος για ρήξεις. Το ΟΧΙ σημαίνει ότι η αυτή η κυβέρνηση παραμένει, κατά πάσα πιθανότητα, στη θέση της. Σημαίνει, ίσως, μια καλύτερη συμφωνία με τους δανειστές, αν και αυτό δεν είναι καθόλου βέβαιο. Δεν αποκλείεται ο αντίπαλος να φρενιάσει και να εξαπολύσει λυσσαλέα επίθεση. Δηλαδή άρνηση οποιασδήποτε συμφωνίας και ρευστότητας. Σε αυτή την περίπτωση, και με τα ταμεία άδεια, αργά η γρήγορα η κυβέρνηση θα αναγκαστεί να τυπώσει εθνικό νόμισμα. Αν φτάσουμε εκεί, τα φλέγοντα ερωτήματα θα είναι τα εξής:

1. Θα έχουμε φτάσει εκεί από ατύχημα, και λόγω των τακτικών λαθών της κυβέρνησης, αφού ο στρατηγικός της στόχος, όπως δεχτήκαμε παραπάνω, ήταν η παραμονή στο ευρώ; Ή μήπως η αρχική παραδοχή μας ήταν εσφαλμένη, δηλαδή ο στρατηγικός στόχος ήταν εξαρχής η δραχμή; Στην πρώτη περίπτωση θα έχουμε να κάνουμε με μία ανεπαρκή κυβέρνηση και στη δεύτερη με μια κυβέρνηση που εξαπάτησε τον λαό της.

2. Είναι ικανή αυτή η κυβέρνηση να μας οδηγήσει μέσα από το χάος της μετάβασης σε ένα νέο νόμισμα;

Διχασμός και μέσα μας

Με πέντε χρόνια σκληρής λιτότητας στην πλάτη, με την πίκρα της ταπείνωσης στο στόμα, με τα σκυλιά της διαπλοκής να αλυχτάνε για να σπείρουν τον τρόμο, με τους Ευρωπαίους αξιωματούχους να μας προϊδεάζουν με δηλώσεις τους για τον διασυρμό που θα ακολουθήσει σε περίπτωση επικράτησης του ΝΑΙ, η καρδιά έχει ήδη επιλέξει το ΟΧΙ. Ωστόσο, η λογική εκπέμπει σήμα κινδύνου: το ΟΧΙ μπορεί να οδηγήσει στη δραχμή, και μάλιστα με κυβέρνηση ανέτοιμη να διαχειριστεί τη μετάβαση. Η αποχή από το δημοψήφισμα προσφέρει μια διαφυγή από το δίλημμα και το συνειδησιακό αδιέξοδο. Είναι, σίγουρα, αποποίηση ευθύνης, αλλά δικαιολογημένη, αφού η κυβέρνηση δεν έχει πείσει ότι θέλει και μπορεί να κρατήσει τη χώρα στο ευρώ.