Ορθογραφικά λάθη

Ο παππούς μου, ο Επαμεινώνδας Αλεξίου, πριν να βγει στην σύνταξη δούλευε στον σιδηρόδρομο ως σταθμάρχης. Για πολλά χρόνια έλεγχε τα δρομολόγια, την κατάσταση των βαγονιών και των μηχανών, τα εμπορεύματα που έρχονταν και έφευγαν καθώς και πλήθη κόσμου. Στο μυαλό όλων όσων τον ήξεραν, όμως, ήταν ένας σταυροφόρος της Γραμματικής, αέναα μπλεγμένος σε μια λυσσασμένη μάχη ενάντια στα ορθογραφικά λάθη. Όπως οι μεσαιωνικοί ιππότες, έτσι και αυτός, εξοπλισμένος με την πανοπλία του (ένα ζευγάρι γυαλιά πρεσβυωπίας) και τη λόγχη του (το Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης του Δ. Δημητράκου), πολεμούσε με γενναιότητα ενάντια σε κάθε εχθρό του γραπτού λόγου σε χάρτινα πεδία μάχης. Σε αντίθεση, όμως, με τους σταυροφόρους, δεν κατάφερε ποτέ να ελευθερώσει την Ελληνική γλώσσα από τους αναρίθμητους εχθρούς της. Άρα θα μπορούσε να πει κανείς πως ήταν πιο κοντά στη θρυλική φιγούρα του Δον Κιχώτη και ως προς το παρουσιαστικό του και ως προς την επιτυχία του στους πολέμους μέσα στο μυαλό του.

Η προσήλωση και η αγάπη του παππού μου για τη σωστή ορθογραφία των λέξεων επηρέαζε τα πάντα στη ζωή του, από τα ψώνια στον μανάβη που έγραφε τη λέξη «σταφύλια» με δύο λάμδα, ως το πώς αντιμετώπιζε τα εγγόνια του. Ο σίγουρος τρόπος για να κερδίσουμε την εύνοια του μικροί (και την αύξηση στο χαρτζιλίκι που τη συνόδευε) ήταν να του δείχνουμε το σχολικό τετράδιο ορθογραφίας μας ή να συμμετέχουμε στα απροειδοποίητα τεστ που ετοίμαζε ο ίδιος κάθε εβδομάδα που μας έβλεπε. Ο παππούς λειτουργούσε όπως και ο «ορθογραφικός έλεγχος» του Microsoft Word, αντί όμως να σου κοκκινίζει τη λανθασμένη λέξη, σου κοκκίνιζε το αυτί. Όταν π.χ. ο Αντωνάκης είχε γράψει το «παγώνω» με όμικρον μπροστά του, η θεία μου φοβήθηκε ότι ο πατέρας της θα πέθαινε από καρδιακή προσβολή. Αυτός, όμως, όχι μόνο συνήλθε αφύσικα γρήγορα, αλλά φρόντισε να μην ξεχάσει ποτέ ο ανορθόγραφος ξάδελφος μου το πώς γράφονται τα ρήματα σε –ώνω, χρησιμοποιώντας την αποτελεσματική αλλά καθόλου παιδαγωγική μέθοδο του δεξιού του χεριού. Έτσι, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, η θεία μου σταμάτησε να ανησυχεί για την υγεία του πατέρα της και άρχισε να φοβάται για την υγεία του ανεπίδεκτου μαθήσεως κανακάρη της, ο οποίος μέχρι και σήμερα έχει έναν βαθιά ριζωμένο φόβο για τα ρήματα σε –ωνω.

Ευτυχώς εγώ, που έμενα και πιο κοντά από τα υπόλοιπα ξαδέλφια στον παππού, ήμουν άριστος στην ορθογραφία και κάθε Παρασκευή του επιδείκνυα με περηφάνια το τετράδιό μου γεμάτο με αυτοκόλλητα από τη δασκάλα μου. Τα παιδικά χρωματιστά χαρτάκια, στα μάτια του παππού μου ήταν ισάξια με στρατιωτικά παράσημα ανδρείας και υποσχέσεις για ένα λαμπρό μέλλον. Αυτό μου επέτρεπε να τη γλυτώνω όταν έκανα διάφορες αταξίες και ζημιές μέσα στο σπίτι ή κάτω στην πιλοτή μας. Είτε έσπαγα το τζάμι στην είσοδο της οικοδομής με την μπάλα είτε πετούσα σκουπίδια στο μπαλκόνι της κυρίας Βαρβάρας που έμενε από κάτω μας είτε έπαιζα με το λάστιχο του νερού στον κήπο, ήξερα πώς είχα με το μέρος μου τον αδιαμφισβήτητο πατριάρχη της οικογένειας, που είχε την δύναμη να δίνει χάρη για οποιαδήποτε τιμωρία επέβαλλαν οι γονείς μου. Δεν άργησα να καταλάβω πως το μικρό μπλε τετράδιο ορθογραφίας μου ισοδυναμούσε με τα μεσαιωνικά συγχωροχάρτια του Πάπα και φρόντιζα να το διατηρώ «αλάθητο».

Όμως η ακραία συμπεριφορά του παππού μου δεν σταματούσε στη σχολική επίδοση των εγγονιών του. Ως σταθμάρχης ήταν ο φόβος και ο τρόμος των ελεγκτών, των γραμματέων και κάθε υπαλλήλου του ΟΣΕ στον παλιό σταθμό Θεσσαλονίκης που έπιανε στα χέρια του μολύβι ή στυλό. Με ένα αλάνθαστο ένστικτο εμφανιζόταν πάντα εκεί που δεν τον περίμενε ο άτυχος ανορθόγραφος που μόλις είχε καταγράψει το φορτίο που ήρθε από το Βελιγράδι ή μόλις είχε ολοκληρώσει μια αίτηση προς κάποιον προϊστάμενο για την επισκευή ενός βαγονιού. Αλίμονο αν υπήρχε κάποιο ορθογραφικό λάθος, μα, για κακή τύχη των εργαζομένων εκεί, σχεδόν πάντα υπήρχε. Οι φωνές του παππού μου ήταν πιο δυνατές από τις μηχανές των βραδυκίνητων τρένων που αγκομαχούσαν στις ράγες. Στους πιο τυχερούς απλώς τραβούσε μια παχιά κόκκινη γραμμή (άγνωστο πώς κατάφερνε να κουβαλάει πάντα μια πένα μαζί του, χωρίς να γεμίζει μελάνι το σακάκι του) και τους ανάγκαζε να ξαναγράψουν τη λανθασμένη λέξη. Αν όμως κάποιο λάθος, αμφισβητώντας κάθε γραμματική λογική, τον εξόργιζε πολύ, τότε ολόκληρη η σελίδα έπρεπε να σχιστεί, σαν καρατόμηση από δήμιο. Απρόσεχτα μικρά και μεγάλα ζώα καταλήγουν καμιά φορά κάτω από τις ρόδες των τρένων, αλλά στην εποχή που σταθμάρχης ήταν ο Επαμεινώνδας τα πιο συχνά θύματα ήταν τετράδια ισολογισμών και επιστολόχαρτα.

Όπως θα περίμενε κανείς, ο Επαμεινώνδας λάτρευε τη λογοτεχνία και την ανάγνωση, αλλά όχι με τον τρόπο που το κάνουν οι περισσότεροι βιβλιόφιλοι. Δεν ενδιαφερόταν για την πλοκή, τους χαρακτήρες και τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν. Οι φιλοσοφικές αναζητήσεις τους, οι έρωτές τους, οι χαμένες ελπίδες τους και οι χωρισμοί τους τον άφηναν ασυγκίνητο. Βλέπετε, αυτός αντλούσε μια βαθιά απόλαυση από το να ελέγχει τα πονήματα των συγγραφέων και να βρίσκει, τι άλλο, λάθη. Όσο προσεγμένη και αν ήταν η έκδοση, όσο ευσυνείδητη η επιμελήτρια του βιβλίου, ο παππούς θα έβρισκε κάτι. Ίσως να ήταν μόνο μια λέξη, αλλά αυτό του ήταν αρκετό για να συντάξει μια οργισμένη επιστολή προς τους εκδότες, όπου τους επισήμαινε τα λάθη που είχε βρει, ενώ δεν παρέλειπε να εκφράσει και την «αιχμηρή» άποψή του για τις γραμματικές γνώσεις του συγγραφέα. Ποτέ δεν είχε λάβει απάντηση στις επιστολές του, αλλά στις επόμενες εκδόσεις τα λάθη που είχε βρει ήταν διορθωμένα. Αυτό το γεγονός ο παππούς μου το θεωρούσε ηθική νίκη και κάθε φορά το σημείωνε σε ένα μικρό μαύρο μπλοκάκι, ένα είδος αρχείου κερδισμένων μαχών εναντίον του εχθρού.

Μια μάχη που έχασε σίγουρα, όμως, ήταν ότι κανένα από τα παιδιά του ή τα εγγόνια του δεν έγινε πανεπιστημιακός καθηγητής γλωσσολογίας, όπως ονειρευόταν, ή έστω φιλόλογος, ώστε να συνεχίσει τον δίκαιο αγώνα του. Δυστυχώς, όλοι οι επίγονοί του είχαν στιγματιστεί βαθιά από την μονομανία του, με αποτέλεσμα να γίνουν μαθηματικοί, φυσικοί ή χημικοί, που όπως όλοι ξέρουν χρησιμοποιούν τα γράμματα εντελώς λανθασμένα. Ήμουν ο μόνος που θα μπορούσε να ακολουθήσει τα βήματά του, λόγω Θεωρητικής κατεύθυνσης στο Λύκειο, αλλά στη συνέχεια έγινα δάσκαλος ειδικής αγωγής. Θυμάμαι ακόμη τα αισθήματα ενοχής που είχα όταν δεν έβαλα τη Φιλοσοφική Σχολή στο μηχανογραφικό μου. Τουλάχιστον, αρκετά χρόνια μετά, πήρα μέρος σε μια έρευνα για τα πιο συνηθισμένα λάθη που κάνουν οι μαθητές με δυσλεξία, μια μαθησιακή δυσκολία που θα αποτελούσε σίγουρα άξιο αντίπαλο για τη γραμματική εκστρατεία του Επαμεινώνδα.

Μετά από εβδομήντα οκτώ χρόνια σε αυτό τον κόσμο ο παππούς έφυγε για να συναντήσει το μεγάλο συγγραφέα του βιβλίου της ζωής του στον ουρανό, ύστερα από ένα ξαφνικό εγκεφαλικό, τον χειμώνα του 2006. Το γεγονός αυτό βύθισε σε θλίψη όλη την οικογένεια, ακόμη και τον ξάδελφό μου τον Αντωνάκη, που είχε τραβήξει τα πάνδεινα μέχρι να μάθει πως τα ρήματα σε –ώνω γράφονται με ωμέγα. Όταν πήγαμε στο νεκροταφείο για την κηδεία, οι πιο παρατηρητικοί αντιληφθήκαμε κάτι τρομερό: ένα ορθογραφικό λάθος στην ταφόπλακα! Το «Επαμεινώνδας» ήταν γραμμένο με γιώτα. Ακόμη χειρότερα, κάτω από το ανορθόγραφο όνομα ήταν η φωτογραφία του παππού, να τον δείχνει χαμογελαστό με τη στολή του σταθμάρχη να κοιτάει προς τα πάνω. Βέβαια, όπως ξέραμε πολύ καλά, αν έβλεπε το λάθος αυτό δεν θα χαμογελούσε καθόλου. Ένα μουρμουρητό ανησυχίας απλώθηκε ανάμεσα στους συγγενείς και φίλους που είχαν έρθει στην τελετή, αλλά τελικά αποφασίστηκε πως δεν μπορούσε να γίνει τίποτα και η καλύτερη λύση ήταν να αφήσουμε την εξαιρετική κατά τα άλλα ταφόπλακα όπως ήταν.

Τρεις ημέρες μετά, επισκεφτήκαμε ξανά το νεκροταφείο για τα τριήμερα. Ο βροχερός καιρός των τελευταίων ημερών δεν έλεγε να κοπάσει και το προηγούμενο βράδυ μια δυνατή καταιγίδα βασάνιζε την πόλη με αστραπές και κεραυνούς. Όταν πλησιάσαμε το μέρος όπου ήταν ο τάφος του παππού, είδαμε πως η ταφόπλακα ήταν σπασμένη ως τη μέση στα δύο, ακριβώς στο σημείο του ορθογραφικού λάθους, ανάμεσα στο «Επαμ» και το «ινώνδας». Η φωτογραφία ήταν ανέπαφη, απλά τώρα ο Επαμεινώνδας κοιτούσε χαμογελαστός προς τα πάνω στο σημείο του μεγάλου ραγίσματος…

Εκείνη την περίοδο όλοι πίστεψαν πως η ζημιά έγινε από κάποιον κεραυνό που έτυχε να πέσει πάνω στην πλάκα. Τουλάχιστον, αυτή ήταν η επίσημη εκδοχή που υιοθετήθηκε από όλους τους συγγενείς. Εγώ δεν είμαι και τόσο σίγουρος, ειδικά με την προϊστορία του παππού μου. Όπως και να έχει, όμως, δεν ανησυχώ πολύ, πάντα ήμουν καλός στην ορθογραφία.